Jahr, Ernst Håkon: Språkplanlegging og språkstrid
Utsyn over norsk språkhistorie etter 1814
Det har lenge vore stor internasjonal interesse for norsk språkplanlegging og språkstrid etter 1814. Heilt frå Harvard-professoren Einar Haugen studerte språkstriden i Noreg, og utvikla forskingsfeltet språkplanlegging på 1960-talet, har nyare norsk språkpolitikk og språkutvikling hatt ein sentral posisjon i den internasjonale teoridiskusjonen innan språkplanlegging.
Denne boka analyserer og drar linjer gjennom heile 200-årsperioden frå unionoppløysinga i 1814 til i dag. Det er eit godt høve til å gjera ein slik analyse no. Med reformene i 2005 for bokmål og i 2012 for nynorsk er vi nemleg tilbake til ein situasjon der dei to målformene blir normerte kvar for seg og utan omsyn til kvarandre – slik det var for landsmål (nynorsk) i 1901 og for riksmål (bokmål) i 1907, før samnorskpolitikken. I tida imellom reformene tidleg på 1900-talet og no – og før, på 1800-talet – ligg periodar med politisk unike språksosiale eksperiment, som det ikkje finst kjende parallellar til nokon stad i verda. Det er ikkje noko å undrast over at verda rundt oss er interessert i denne politikken, når ein ser resultatet i dag: To norske skriftmålsformer som kvar for seg har vide rammer for ulike ord og ordformer, og eit land med meir dialektbruk enn i noko anna europeisk land. Denne boka fortel korleis og kvifor Noreg er blitt eit slikt språkleg annleisland.
Ernst Håkon Jahr er professor dr. philos. i nordisk språkvitskap ved Universitetet i Agder.
Innhald
Innleiing: To moglege språksosiale revolusjonar etter 1814 7
Språkplanlegging 10
Del I: Den språknasjonale perioden 1814-1917 11
Språksituasjonen etter 1814 13
Frå normalt til unormalt 14, Kva om 1814 hadde skjedd i 1714? 15,
Er Noreg gammalt? 16
Kor gammalt er Noreg? 19
Ivar Aasen og dei norske dialektane 19, Aasen-normalen 21,
Hovudpunkt i Aasen-normalen 24, Éin dialekt – eller alle? 25,
To kulturar 27, Målrørsla – dei første organisasjonane 30,
Kampen i Stortinget 33,
Jamstillingsvedtaket (1885), målparagrafen (1892) 34,
Den første offisielle landsmålsnormalen, «Hægstad-normalen» (1901) 35
Tekstprøver 36
Knudsen-programmet og 1814-Noreg 39
Knud Knudsens idé 42, Nasjonalromantikken og overklassen 43,
Knud Knudsens program vinn fram 45
Norsk eller dansk? 47
Blandingsspråk 48, Når blei skriftmålet (riksmål/bokmål) norsk? 50,
Rettskrivingsreformene 1907 og 1917 54,
Hovudpunkt i riksmålsreforma i 1907 56
Tekstprøver 58
Fram mot 1917-reforma 65
Landsmålet på frammarsj 66, Austlandet og bydialektane 68,
Språkleg samling? 71, Grunnlagsdebatt 73
Del II: Den språksosiale perioden 1917-1966 75
1917-reforma 77
To riksmålsvariantar og to landsmålsvariantar 77,
Kryssing av språksosial grense 79, Det radikale riksmålet 82,
Hard strid i første halvdel av 1920-åra 83
Fornorsking av stadnamn 84
Striden om talemålet i skolen 87
«Grimstad-saka» 87, Talemålet i skolen – eit regjeringsspørsmål 90,
1924: Talar elevane riksmål i Bergen? 92
Arbeidarpartiet tar grep 95
Dei politiske partia og språksaka 95,
Halvdan Kohts utgreiing «Arbeidarreising og
målspørsmål» (1921) 96, Avklaring i Arbeidarpartiet 97,
«Breiare plass for folkemålet» 98
1938-reforma 99
Ny normbasis for bokmålet 100, Nynorsksida splitta etter 1938 101
Tekstprøver 103
Etterkrigstid, 1945-1966 105
Riksmålsrørsla tar ny sats – motrevolusjon 107,
«Foreldreaksjonen mot samnorsk» (1951) 109,
Eiga riksmålsnorm – «Øverlands blå ordliste» 111,
Norsk språknemnd (1951) 113,
Hovudpunkt i «Ny læreboknormal» (1959) 113,
Talordreforma 1951 – «den nye tejemåten» 114,
Hard strid i 1950-åra 115,
Tilnærmingspolitikken på vikande front – motrevolusjonen vinn fram 116, «Språkfredskomiteen» (1964) 117,
Landslaget for språklig samling 119,
NRK-språkbruk: Strid i 1930-åra, og frå
Smedbye-saka til Ingerid Stenvolds dialektbruk 119
Del III: Frå ein-standardstrategi til permanent to-standardtilstand 1966-2015 123
Ei ny tid med andre perspektiv og nye utfordringar 125
Nytt språkpolitisk klima, nye språkpolitiske spørsmål 125,
Nye argument for nynorsk 126,
Norsk språkråd og reforma i bokmål 1981 129,
Hovudpunkt i 1981-reforma i bokmål 129,
Stortinget avviklar samnorskpolitikken (2002) 130,
Bokmålsreforma 2005, nynorskreforma 2012 131,
Språksituasjonen no 135
Tilhøvet til engelsk 135, Sidemålsopplæringa 136,
Bokmål/nynorsk 136, Talemålet – dialektbruk og normalisering 138
Tekstprøver 141
Språkstrid og språkplanlegging frå 1814 til i dag 143
I Den språknasjonale perioden 1814-1917 143
Aasen-linja og Knudsen-linja 143
II Den språksosiale perioden 1917-1966 145
Språkreformene 145
III Frå ein-standardstrategi til permanent to-standardtilstand 147
Språkfredskomiteen 147,
Ein ny språkpolitisk situasjon – bokmålsreformene i 1981 og 2005 147,
Nynorsk – reform i 2012 149, To-standardtilstand godtatt 149
Sluttord – det språksosiale annleislandet 150
Litteratur 153
Illustrasjonar 157
ISBN 978-82-8390-095-8, 157 sider, heftet
Format: 14,5x22,5 cm, vekt 0,4 kg, publiseringsår 2022, språk: nynorsk
