Nordstoga, Sveinung: Livshistorier på landsmål
Andreas Austlids Lesebok for folkeskulen - eit lesebokprogram blir realisert
Avhandlinga Livshistorier på landsmål. Andreas Austlids Lesebok for folkeskulen – eit lesebokprogram blir realisert handlar om den fyrste leseboka på landsmål som kom i tre bind i tida 1902 – 1906. Mest som ei moderne form for sjølvbiografisk iscenesetjing hentar Austlid mykje av stoffet sitt frå livet til vanlege folk, i tillegg til boklege og skriftlege kjelder. Han går ut i aviser og ber folk sende inn sine livshistorier – opplevingar som har gjort eit varig inntrykk. Austlids grunngjeving byggjer på eit grundtvigiansk syn på kva for tekstar elevane burde lesa.
Leseboka er ulik andre lesebøker i samtida pga. dei personlege livshistoriene. Til og med i ein nordisk samanheng skil verket seg ut.
Det blir sagt at Nordahl Rolfsens lesebok er det verket som er lese av flest nordmenn, bortsett frå Bibelen. Austlids lesebok kan slik sett ikkje måle seg med Rolfsen, men den er eit markant og annleis landsmålsalternativ, og blir trykt i eit fyrsteopplag på 30 000. Austlid når ut til mange norske klasserom og legg eit viktig grunnlag for det nynorske kulturfellesskapet. Leseverket seier mykje om innhaldet i norsk nasjonsbygging, ikkje berre innafor nynorskverda, men allment i norsk kulturhistorie.
Sveinung Nordstoga er dosent i norskdidaktikk ved Høgskolen i Telemark, Institutt for lærarutdanningsfag, studiestad Notodden. Han har skrive fleire artiklar om fagdidaktiske og litterære emne, og har gjeve ut bøkene Litteraturhistorie og L97. Ei fagdidaktisk innføring (1998) og Inn i norskfaget. Om faget, debatten og didaktikken (2003).
Innhald
I Innleiing 10
1 Andreas Austlid (1851-1926) . 10
2 Den usynlege teksten 10
3 Mål 12
4 Perspektiv 13
5 Framgangsmåte . 13
Lesebokprogrammet 13
Lesebokprogrammet og det kulturnasjonale 14
Utgjeving og resepsjon . 14
Lesebokteksten: Livshistorier 15
Redigeringshistoria. 16
Leseboka i relieff. 16
Val av kjelder 17
6 Lesebokforsking – eit oversyn . 20
7 Forsking på Andreas Austlids lesebøker 22
8 Bakteppe 26
Lesekultur og leseopplæring – ein historisk bakgrunn 26
” at indlede de naturlige Safter i hele Legemet” 29
Planverk og rammer 31
Lesebøker på landsmål før Austlid. 33
II Lesebokprogram 35
1 Liv og virke 35
Barndom og oppvekst 35
Skulen og lesing 40
Opprør og oppbrot 45
Møtet med Christopher Bruun: Folkehøgskuletida i Sel 1869-1871 . 46
Friskulelærar i Lom 1872-1873, 1875-1879 47
Opphald i Danmark 1879-1881 56
Tida i Hardanger 1882-1898: ny abc og den fyrste leseboka 59
Hardingbonde, fruktdyrkar og eit sårt farvel 66
Møre folkehøgskule 1899-1908 69
Ein folkelærar 71
Folkehøgskulearbeid i Gudbrandsdalen 1913-1920. 73
Redigeringsarbeid og det fjerde bindet 1908-1926 74
Samanfatning og konklusjon . 76
2 Programtekstane 77
Oppropet i Fedraheimen 16.1.1886 77
Etterordet i Lesebok fyr born (1889) . 80
Den 17de Mai 10.2.1894 . 81
Den 17de Mai 5.12.1898 83
Førordet til bind 1 av Lesebok for folkeskulen 84
Programtekstar – ei samla vurdering . 85
3 Litteratursyn . 86
”Soga um Lars Flug” og ”Fanten og kjærringen” – to døme . 86
Bonden, bibelen og kulturen (1925) 89
Uviljen mot brandesianarane . 91
Litterære preferansar og vurderingar . 92
Ny litterær orientering? 97
”… aa narra folk til aa læ av sin eigen jaaleskap”. 98
Konklusjon 99
4 Synet på historia, nasjonen og målet 100
Tre døme. 100
Historiesynet til Ludvig Schrøder og Christopher Bruun 102
Den kløyvde kulturnasjonen Noreg? . 104
Konklusjon 106
5 Syn på pedagogikk 106
Opprøret 106
Kristen Kold 107
Rousseau, Pestalozzi, Spencer og Steiner – inspirasjonskjelder? . 108
Heim og skule. 111
Konklusjon 112
6 Den kristne orienteringa 113
7 Vurderingar og konklusjon 115
III Lesebokprogrammet og norsk kulturnasjonalisme 116
1 Nasjon og nasjonalitet . 116
2 Ein ”allmenn” norsk kulturnasjonalisme. 116
3 Den norske kulturnasjonalismen innafor landsmålsmiljøet 120
Ideologi og samfunn 120
Garborg: Den ny-norske Sprog- og Nationalitetsbevægelse (1877) 126
Grundtvigiansk syn på språk 129
Lesebokprogrammet og kulturnasjonalismen: ei samanfatning . 131
4 Ivar Aasen 131
Om danning, det rasjonelle og det anti-romantiske 131
Austlids syn på Aasens språklege arbeid 135
5 Perspektiv på nasjonalisme – ved Gellner og Anderson 136
6 Austlid og målrørsla 138
IV Lesebok for folkeskulen (1902-06) 140
1 ”Kva tid kjem leseboki? Tampen brenn !” Den lange vegen mot publisering 140
2 Verket 146
Bind 1 146
Bind 2 149
Bind 3 154
Konklusjon 157
3 Rasmus Flo og Vetle Vislie – medarbeidarar eller medutgjevarar?. 158
4 Resepsjon 162
Krav og forventingar 162
Austlids eiga vurdering . 164
Kritikken frå Karen Grude Koht 164
Meldingar i Norsk Skoletidende 166
Konklusjon 168
5 Livshistorier – teoretiske perspektiv . 168
Den sjølvbiografiske livshistoria 168
Det spesifikt narrative 172
V Tekstanalysar. Leseboktekst i høve til redigering, pedagogisk føremål og program. 174
1 Analytisk tilnærming 174
2 Utval 175
3 Barndom . 177
”Han Aamund” – analyse, redigering og pedagogisk føremål 177
”Den fyrste tolkniven min” – analyse, redigering og pedagogisk føremål 180
Tekstane i høve til programmet. 182
4 Husmann i bygda, herre på havet 183
”Torgeir Kniv” – analyse, redigering og pedagogisk føremål 183
”Sundre Norheim – analyse, redigering og pedagogisk føremål 188
”Ulabrand” – analyse og pedagogisk føremål 191
Tekstane i høve til programmet. 194
5 Frå jenteliv. 196
”Aa venta” – analyse og pedagogisk føremål 196
”Daa eg gjekk for presten” – analyse og pedagogisk føremål 198
”Ho Aaslaug” – analyse og pedagogisk føremål. 199
Tekstane i høve til programmet. 201
Eit kvinneperspektiv 202
6 Kvardagsetikk og kulturkamp . 203
Johannes Skar . 203
”Kjetil Kyrvestad” – analyse, redigering og pedagogisk føremål 204
”Den 17de mai” – analyse, redigering og pedagogisk føremål 208
”Henrik Wergeland” – analyse og pedagogisk føremål 210
Tekstane i høve til programmet. 213
7 Krig og stolte bønder 215
”Sinklar-ferdi” – analyse og pedagogisk føremål 215
”Sinklar-ferdi” – redigeringa. 219
Sinclair-tradisjonen i lærebøker 220
Segn og soge 221
”Sinklar-ferdi” i høve til programmet 222
”Svartfjell-folket” – analyse, redigering og pedagogisk føremål 224
”Svartfjell-folket” i høve til programmet 228
Samanfatning og konklusjon 228
8 Planting og pengar . 229
”Ein saamann” – analyse og pedagogisk føremål 229
”Jordbærkongen” – analyse og pedagogisk føremål 231
”Kva det kann verta ut av smaa-arbeid” – analyse og pedagogisk føremål . 233
Tekstane i høve til programmet . 234
”Jordbærkongen” og ”Kva det kann verta ut av smaa-arbeid” – konklusjon med eit blikk på to andre tekstar . 236
9 Om det mytiske Setesdal, skitne Napoli og reine New York . 237
”Skildringar fraa Italia” – analyse, redigering og pedagogisk føremål 237
”Skildringar fraa Italia” i høve til programmet 241
”Nybyggjarliv i Amerika” – analyse og redigering 242
”I Nyork” – analyse . 245
Det pedagogiske føremålet med dei to Homme-tekstane 245
Tekstane i høve til lesebokprogrammet 246
”Sæbyggjer og teler” – analyse og pedagogisk føremål 246
”Sæbyggjer og teler” i høve til programmet . 249
10 Dyr og fuglar, framandt og nært 250
”Me smaagutarne og fuglarne” – analyse og pedagogisk føremål 250
”Blakken hans Bjørn Bjaanes” – analyse og pedagogisk føremål 252
”Apar paa Java” og ”Ville hestar i Sudamerika” – analysar og vurderingar 253
Tekstane i høve til lesebokprogrammet 256
11 Frå faktisk heimstad til fiktivt univers 257
”Minne fraa gutedagarne” – analyse 257
”Minne fraa gutedagarne” – redigering 261
”Minne fraa gutedagarne” – pedagogisk føremål 264
”Minne fraa gutedagarne” i høve til programmet 265
Austlid og Løland: ei samanfatning 266
”Den bakvende visa” 267
Folkeeventyra ”Manndotteri og kjerringdotteri” og ”Dei tolv vildenderne” . 269
12 Bønder og samar 272
”Fjell-lapp og bonde” – analyse og pedagogisk føremål. 272
”Stabbe-Lars” – analyse 275
Tekstane i høve til programmet . 276
Framstilling av samar i lesebøker – nokre døme. 277
13 Tekstmaterialet – ein konklusjon 279
Tabell og kategoriar. 279
Tekstane i høve til programmet – ein konklusjon 283
Redigering og tilpassing – ein konklusjon . 284
Ei demokratisk lesebok . 285
Meir enn ei lesebok? 286
VI Lesebokhistorisk kontekst – eit blikk på Norden. 288
1 ”Statens läsebok” – ein bakgrunn for Nils Holgerssons underbara resa genom Sverige . 288
Nils Holgerssons underbara resa genom Sverige 289
LFF i høve til LFFS og NH . 290
”Gustaf Vasa och Dalkarlarne” – ein del av ei livshistorie 291
Konklusjon og samanfatning 292
2 Boken om vårt land (1875) 293
Konteksten. 293
Verket 294
Boken om vårt land vs. LFF 296
”Hemmet” i dialog med ”Heimen” . 296
Ein dronninglagnad og gåver frå kongen 297
Konklusjon 298
3 Danske lesebøker 298
Lesebøkene til Joakim Larsen 298
LFF vs. Larsens lesebok 300
”Gak til myren og bliv viis” (Myrebogen) . 301
LFF vs. Myrebogen . 303
Tillegg 1 Nordahl Rolfsens lesebøker . 305
1 Føremål og føreord 305
2 Læsebog for folkeskolen (1892-95): Om tekstutvalet og resepsjonen . 306
3 Landsmålsutgåvene 309
Landsmålsutgåva i 1893 309
Ny landsmålsutgåve i 1902 . 310
Læsestykker paa landsmaal (1902) . 310
Lesebok for folkeskulen. Ny utgaava (”landsmaalsutgaava”) 1907-1911 312
Alternativa til Austlid . 314
4 Jamføring Rolfsen/Støylen og Austlid 316
Tillegg 2 ”Eg hadde elden, eg kunde fortelja” – nyare utgåver av Lesebok for folkeskulen 320
Brevsamlingar 322
Forkortingar – lesebøker . 323
Litteraturliste 324
ISBN 978-82-7099-727-5, 335 sider, heftet
Format: 17x24 cm, vekt 0,7 kg, publiseringsår 2013, språk: nynorsk
