Glette, Kåre: Vestfolds litteraturhistorie 1000 - 2000
For første gong får vi ei regional litteraturhistorie som dekkjer 1000 år og som tek for seg både sakprosa og skjønnlitteratur.
I Vestfolds litteraturhistorie 1000 – 2000 kan du lesa om:
• Sakprosa og skjønnlitteratur; barnelitteratur og vaksenlitteratur. .
• ”Høg” og ”låg” litteratur
• Tekstar, sjangarar, skrivemåtar, forfattarar, miljø og periodar
• Korleis tekstar framstiller Vestfold ut frå ulike skrivemåtar og ulike holdningar
• Grunnvilkåra for litterær skriving og korleis desse har utvikla seg over tusen år.
• Samspelet mellom vestfoldregional og norsk, men òg europeisk litteratur
• Den rolle Vestfold har spelt i norsk litteraturhistorie og den rolle dei ulike kommunane har spelt i fylkets litteraturhistorie. Bak i boka finst ei liste der forfattarane er fordelte på kommunar.
• Tekstar og sjangrar som ikkje eller knapt er omtalte i nasjonale litteraturhistorier; privatbrev, skillingsviser, kvalfangstviser, høvesdikt o.a. I denne litteraturhistoria får dei fyldig omtale.
• Ei rekkje forfattarar som er lite eller ikkje omtalte i nasjonale litteraturhistorier; Klosterlasse, Hans Allum, Hanna Winsnes, Clara Tschudi, Sigurd Mathiesen, Jens Müller, Lorens Berg, Gunnar Chr. Wasberg, Per Nyhus og andre.
• Nye perspektiv på velkjende tema i norske litteraturhistorier, til dømes det såkalla moderne gjennombrotet.
• Eit skiftande forhold mellom sakprosa og skjønnlitteratur.
Norsk litteraturhistorie i Vestfold kunne denne boka like godt heitt.
Det er ingen motsetnad mellom nasjonale og regionale litteraturhistorier. Vestfolds litteraturhistorie fokuserer på forholdet mellom det regionale og nasjonale, regionalt særpreg og fylkets litterære rolle og produktivitet. Den utvidar, supplerer og nyanserer derfor den nasjonale litteraturhistoria.
Boka er lettlesen og skriven for alle interesserte, men også fagfolk vil truleg finna noko interessant.
Forfattaren Kåre Glette er dr.philos. og tidlegare førsteamanuensis ved Høgskolen i Vestfold. I mange år har han arbeidd med regional litteratur, teoretisk og praktisk, med utgangspunkt i Vestfold, og skrive ei rekkje artiklar og tre bøker om emnet. Han var også med og starta nettstaden Vestfolds litteraturportal.
Innhald
Forord 7
Portalen 9
Kapittel 1
1000 – 1350: Skrift- og bokkulturen kjem til Vestfold
Kvifor 1000 som grense? 24
Samfunnet i mellomalderen 24
Vest-Europa 25
Noreg 26
Vestfold 27
Den litterære institusjonen 27
Eit fleirspråkleg Vestfold 28
Hugsespesialistar og Snipp, snapp snute 30
Hent slakteferdige kalvar, finn fram gåsefjøra 30
Norsk og islandsk litteratur 32
Skaldedikting, krig og kjærleik i Tønsberg 33
Tønsberg like viktig som Jerusalem? 34
Tunsberg – Rikshovudstad og skriftspråkleg sentrum 35
Litteraturen i Vestfold og Vestfold i litteraturen 39
Sverre-soga 39
Tønsberg-dramatikk i Sverresoga 42
Storfint presidentbesøk i Tønsberg 43
Tønsberg og Vestfold i Snorre 45
Snorre og byjubileet i Tønsberg 47
Soga om Håkon Håkonsson 48
Magnus Lagabøtes landslov frå 1274 49
Sættargjerda i Tunsberg 52
Perspektiv (1): Den litterære institusjonen 54
Kapittel 2
1350 – 1537: Tilbakeslag for skriftkulturen og litteraturen
Lopper, rotter og skriftkulturen 58
Samfunnet i seinmellomalderen 58
Skriftspråket: latin, norrønt og dansk 59
Utakt i mediesituasjonen 60
Litteratursituasjonen 60
Litteraturen i vestfold 61
Diplom-litteraturen 61
Bergenske rådmenn drikk vin, men betaler ikkje 61
Språket i diploma 63
Ramnes og Sande i to diplom 65
Diplomet som Vestfold-litteratur 67
Codex Tunsbergensis og bokkulturen 68
Folkediktinga – Litteratur for folk flest 68
Kva slag eventyr var i bruk? 69
Radio, fjernsyn og porno 70
Frå munn til munn gjennom fleire hundreår 71
Oppsummering 1000 – 1537 73
Perspektiv (2): Skjønnlitteratur og sakprosa 74
Sakprosa 75
Skilnaden 76
Kapittel 3
1537 – 1807: Skifte av religion og skriftspråk, nedtur og oppsving
Skifte av religion 80
Samfunnet 80
Vest-Europa 80
Reformasjon, einevelde, krig og fred 82
Vestfold 83
Mediesituasjonen 84
Bokhylla til Peder Bager i Holmestrand 86
Spirer til eit massemedium 88
Den litterære situasjonen 89
Europeisk litteratur 1537 – 1807 og ein byfogd i Vestfold 89
Sensur i Danmark-Noreg 91
Litteraturen i Vestfold 92
Folkedikting 92
Punktum i Sande 19.02.1558 93
Kloster-lasse – Kjøpmannssonen frå Tønsberg som ville gjeninnføra katolisismen 94
Frå Tønsberg til Roma, frå Nielssøn til Norvegus 95
Frå pamflettar til doktoravhandling 99
Kvifor Klosterlasse i Vestfolds litteraturhistorie? 100
Din helvetes gubbe i Riga i 1621 103
Historisk-topografisk litteratur 103
Ein danske kjem til Tønsberg 103
Kongen spør, prestane svarar på 43 spørsmål i 1743 104
Füirens sjølvbiografi 104
Kvifor to i 1771 og 1772? 105
Jens Müllers bok om Tønsberg 105
170 år med topografisering 109
Selskapsdikting 110
Privatbrevet 111
Universitet i Tønsberg? 111
Perspektiv (3): Vestfold-litteratur 112
Kritisk lesar stiller spørsmål 114
Kapittel 4
1807 – 1905: Omveltingar i samfunnet og stor framgang for skriftspråket
Eit hundreår med store samfunnsendringar 118
Marx og revolusjonen 118
Frå standssamfunn til klassesamfunn 118
Ingeniørmentaliteten og Spes & Fides 120
Skjønnlitteraturen 1807 – 1905 122
Ein flaum av trykksaker i Europa 122
Noreg rettar ryggen, dei to store og dei fire store 123
Litteraturen i Vestfold 126
Folkdedikting 126
Sladder og karneval i Vestfold? 126
Ein latsabb og folkedikting frå Vestfold 127
Kva gjer ein når døden bankar på? 128
Innsamling av eventyr i Vestfold 130
Mellomalderballaden om Axel og Valborg 131
Vestfolds handikap under nasjonalromantikken 133
Sosial brukslitteratur 133
Sjøfart og sjøfartslitteratur 133
Skillingsviser: Kannibalisme i Tønsberg og mord i Sandefjord 138
Europeisk sjanger, frå Tyskland til Vestfold 140
Skillingsviser i Vestfold 142
Sjangrane 143
Ei kyrkjesongar og ei arbeidsulykke på Kvelde 143
Kritikk av Treschow, og logring 144
Skillingsforfattarar 146
Alfons Hansen i Larvik og Theodor Rose i Tønsberg 150
Høvesdikting – Dikt for sosiale storhende 151
Ein brann, eit familiefest og ein tørkesommar 151
Dikt for 50-årslag og opning av Vestfoldbanen 151
Teologar, lærarar og bladfykar 153
På talarstolen eller ved tallerkenen 154
Dikt som stasklede 154
Eige kretsløp i Tønsberg 155
Sakprosaen vinn seg større rom 155
Bibliotekvesenet 156
Ei djevelsk lesebok i Ramnes, Våle og Botne? 156
Avisene gjer sitt inntog 158
Kvalfangstlitteratur og forfattaren Svend Foyn 160
Clara Tschudi – Hofflitteraturens førstedame i Europa? 161
Skjønnlitteratur på terskelen til det moderne 171
Hans Allum – Husmannsonen som fann eit våpen i skriftkulturen 172
Hans Hanson – Bygdemålsdiktaren frå Larvik 184
Hanna Winsnes – Prestekona i Brunlanes som blei eit nasjonalt ikon 185
Populærlitteratur 192
To venstreradikale redaktørar, ein borgarleg aristokrat 193
Det moderne gjennombrotet 195
Kom det moderne gjennombrotet til Vestfold? 196
Clara på talarstolen i Klub- og Balselskapet 197
Svaret: Både og! 198
Oppsummering 1537 – 1905 199
Perspektiv (4): Kvifor Vestfolds litteraturhistorie? 201
Perspektiv på 1900-talet: Halvdan Bekkevold og Randi Lian frå Hof 203
Kapittel 5
1905 – 1945: Kriser og krigar, eit moderne samfunn og ein moderne litteratur
Samfunnet 1905 – 1945 206
Ny arbeidsdag, nytt industrisamfunn og første verdskrig 206
Kultur 208
Mellomkrigstida: Kriser, konfliktar og kløyving 209
Marx og Hallesby 210
Nyrealisme, etisk realisme og modernisme 211
Den litterære institusjonen i Vestfold 212
Skriftarbeidarane og bakgrunnen 213
Den litterære fabrikken 216
Alle desse avisene, tre i Horten, tre i Larvik 217
Olafsen Bog & Papir og Tønsberg bibliotek 217
Punktnedslag i sakprosaen 220
Andreas Seierstad – Leiande kyrkjehistorikar frå Hedrum 221
Lorens Berg – Pioneren frå Andebu 221
Skjønnlitteratur 226
Episk litteratur 226
Sigurd Mathiesen – Den rare forfattaren frå Larvik 226
Olav Duun – Nobelprisen til Holmestrand? 229
Tilla Valstad – Frodig dame og Tønsbergs kulturhistorikar 237
Arthur Omre – Han levde og skreiv eit hardkokt liv 240 (+453)
Jacob Anker-Paulsen – Med svepe over Larvik? 243
Gisken Wildenvey – Til Stavern frå Sten & Strøm 244
Lyrikk 244
Alf Larsen – Gjer Tjøme til ein sentral stad i universet 244
Gunnar Reiss-Andersen – Larviks store lyrikar 247
Herman Wildenvey – Sommar og livsglede i Stavern 250
Dramatisk litteratur 252
Nils Kjær – Urban, slentrande og skiftande 252
Annan dramatikk 254
Punktnedslag i sakprosaen 255
Essaystikk 255
Nils Kjærs essay og epistlar 256
Alf Larsens roller 257
Populær- og triviallitteratur 260
Elias Kræmmer – Svelviking med buisness og braksuksess 261
Lars Rustbøle – Kongen av kristen populærlitteratur 265
Barne- og ungdomslitteratur 267
(Olav Duun, Kåre Holt, Ola Mjanger, Jan Østby, Sverre S. Amundsen)
Krigen og Vestfold-forfattarane 269
Oppsummering 1905 – 1945 271
Perspektiv (5): Framstillingsprinsipp 272
Kapittel 6
1945 – 2000: Mangfald og i takt med nasjonen
Noreg og Vestfold 276
Frå krigsskadd land til velfødd velferdssamfunn 276
Kaldnes Mekaniske og Horten verft går dukken 279
Mediesituasjonen i Vestfold 279
Avisene, den daglege sakprosaen 280
Kulturell utbygging av Vestfold 281
Den litterære situasjonen 283
Dei med pennen og papiret, tastaturet og pc-skjermen 283
Færder og Publicom 285
Ut til folket 285
Fregatten, Gribbenille og regionalisering 286
Tønsberg i bresjen og Vecchis slakt 288
Sakprosaen får sin institusjon ved Høgskolen 291
Generasjonar og litterære retningar 292
Tre generasjonar 292
Norsk littertur 1945 – 2000 292
Krigsoppgjeret og Wildenveys knyttneve 293
Sakprosa: Essay og essayistar 295
Aasmund Brynildsen – Essayist og kjettar frå Tjøme 295 (+413)
Andre essayistar 299
(Reiss-Andersen, Dag Solstad, Petter Feen, Nils Chr. Geelmuyden)
Skjønnlitteratur 300
Episk litteratur 300
Waldemar Brøgger – Skikk og bruk og romanar 301 (+357)
Kåre Holt – Frå Slottsfjellet til Parnasset 301 (+ 268, 453)
Karin Bang – Pendling mellom Oslo og Veierland 313 (+ 357, 413)
Gunnar Bull Gundersen – Ein sailor ankrar opp i Ramnes 321
Bergljot Hobæk Haff – Parforholdet, Kjærleiken og Dualismen 324
Dag Solstad – Nasjonal kultforfattar frå Sandefjord 325 (+ 299)
Ingar Skrede – Fotball, Tønsberg og rasering av Kaldnes 332
Monga Lyngar – I norske litteraturhistorier 334
Erling Pedersen – Til Larvik med Romsdalen i bagasjen 335 (+ 380, 453)
Gerd Brantenberg – Opp alle jordens homofile! 338
Ingvar Ambjørnsen – Frå Larvik til Hamburg med utsikt til paradis 339 (+ 381)
Mari Osmundsen – Frå feminisme til fantastikk 343
Truls Øra – Ein sensasjon i Bokklubben 344
Geir Pollen – Ålefiske og fluefiske, alvor og humor 345
Kurt Aust – Dansk-norske detektivar 346
Andre episke i etterkrigsgenerasjoen 347
(Ingvar Moe, Rolf Fredheim, Bernt Eggen, Harald Stub, Tor Halstvedt, Kirsti Blom, Stein E. Lunde)
Mediegenerasjonen 349
Trude Marstein – Med pinsett og lupe over kvardagen 349
Noveller – Den korte og overraskande teksten (Anne Stuksrud) 354
Då Jesus kom til Tjøme 4. juni 1995 (Gro Dahle) 355 (+ 383, 436)
Kriminallitteratur 356
Karin Bang – Kriminaliteten aukar på Tjøme 357 (+ 313, 413)
Waldemar Brøgger – Morderen plukker fluesopp 357 (+ 301)
Jan Mehlum – Gjorde Svend Foyn kjend og kjær over heile landet 358
Karin Fossum – Utforskar og fornyar krimsjangeren 364
Barne- og ungdomslitteratur 368
Så stille som mus, men ikkje i barnelitteraturen! (Lauritz Johnson) 369
Barnelitteraturen i Vestfold 1945 – 1970 371
(Sverre S. Amundsen, Jon Østby. Audun Hierman, Peder A. Bredevei, Kari Vinje, Astrid Kjeldsberg, Else Breen, Arnold Jacoby, Ingeleiv R. Kirkevold, Mai Lindegård, Lauritz Johnson)
Ein ”revolusjon” i barnelitteraturen 373
Harald Sverdrup – Tøys med kvalitet 374 (+ 414)
Else Breen – Kriser og vendepunkt i tenåra 375
Mathis Mathisen – Stillfarande, undrande og gripande 376
Sidsel Mørck – Engasjement og aktivist 377
Steinar Sørlle – Aleine på isflaket 378 (+ 421)
Unni Nielsen – Møte mellom ulike kulturar 378 (+ 421)
Margaret Skjeldbred – Fantasi, poesi og Andersen 379 (+432)
Ingvar Moe – Renessanse for Oldermor 380 (+430)
Erling Pedersen – Lucky i Livet er et spell 380 (+ 335, 453)
Mari Osmundsen – Dronning Sola og Solungen 381
Ingvar Ambjørnsen – Pelle & Proffen tek saka 381 (+ 339)
Harald Nordberg – Den store illustratøren 383
Gro Dahle – Fantasi, poesi og husgrisen Nøffi 383 (+ 355, 436)
Svein og Egil Nyhus – Tekst og illustrasjon 385
Kari Sverdrup – Bøker om ungdomsskolealderen 385
Harald Rosenløw Eeg – Solvangs store film- og ungdomsforfattar 386
Stein Erik Lunde – Forfattar og formidlar 389 (+ 347, 386, 448
Fantasifabrikken og Norsk Barneblad 391
(Morten Myklebust, André Kretz, Johannes Farestveit)
Kjendis- og humorlitteratur 393
(Greta Molander og Kaare Barth, Odd Børretzen, Rolv Wesenlund, Øyvind Thorsen)
Skjønnlitteratur på Færder forlag 396
(Per Velde, Mary Anthonisen, Karl Ljøsterød, Harald Stub, Liv Bente L. Dæhli, Lillian Skow, Eivind Luthen, Eie Andersen)
Populærlitteratur – Best fordi den er for folk flest? 398
Populærforfattarar frå Vestfold 399
(Alf Halvor Kalmoe, Randi Lian, Turid Brænne Larsen, Torill Thorup, Ann-Christin Gjersøe)
Modernismen vinn innpass 401
Formspråk og livskjensle 402
Lyrikkfylket Vestfold 404
Astrid Hjertenæs Andersen – Modernist i Ramnes 404
Astrid Tollefsen – Frå Horten til cafébord i Oslo 408
Karin Bang – Aversjon mot det moderne 413
Aasmund Brynhildsen – To små diktsamlingar 413
Harald Sverdrup – Naturelskaren, vitalisten og livsdyrkaren frå Stokke 414 (+ 374)
Generasjonen frå 1970-åra 420
Steinar Sørlle – Nfortent ukjend lyrikar frå Larvik 421 (+ 378)
Tom Lotherington – Poet, biograf og omsetjar 423
Halvard Foynes – Frå arbeidarpoet til poesispesialist 425
Rolf Fredheim – Dikt i arbeidarklassens teneste 428 (+ 347)
Ingvar Moe – Løktastolpefrø frå Nøtterøy til Etne 430 (+ 380)
Margaret Skjelbred – I Prøysens og Wildenbveys fotspor 432 (+ 379)
Debut i 1980-åra 436
Gro Dahle – Medieyndling og nyskapande poet 436 (+ 355, 383)
Tone Hødnebø – Ein eksklusiv lyrikar 441
Debut i 1990-åra 443
Tone Gleditsch Stabell – Modernistisk morgon i Tønsberg 443
Steinar Opstad – Nok ein stor lyrikar frå Vestfold 446
Songlyrikk – Songen ber teksten vidare ut 448
Stein Erik Lunde – Frå Riksvei 310 til Kyss og kjærlighet 448
Dramatikk – tekst for papir og scene 450
Dramatikk og teater 451
På scenar i Vestfold 453
På nasjonale scenar 453
Sakprosa 454
Lokalhistorisk litteratur – Jumboplass til historiefylket Vestfold? 454
Fotballhistorie, skolehistorie og fylkeshistorie 456
Lokalhistorisk con amore 456
Erling Dittmann og Per Nyhus 457
Sandberg og Hem – To historikarar frå Lardal 460
Lokalhistorisk på Færder 461
Per Thoresen – Historieforvaltar i skrift og praksis 461
Gunnar Wasberg – Ei skrivande kjempe frå Larvik 462
Skrivemåte i lokalhistoria (Ingvar Hauge) 463
Lærebøker (Kåre Kverndokken, Arne Torvik) 464
Fagleg og vitskapleg litteratur (Arne Gallis, Ottar Hellevik) 465
Magnar Norderhaug – Frå Presterødkilen til State of the World 466
Sakprosa ved Høgskolen i Vestfold 467
Reidar Astås – Fullt Stjórn over kjeldene 468
Oppsummering 1945 – 2000 469
Ein blomsterbukett til lesaren 471
Kjelder og inspirasjonskjelder 473
Litteraturliste 474
Illustrasjonar 483
Namneregister 484
Sakregister 493
Forfattarar og kommunar 496
ISBN 978-82-7099-546-2, 497 sider, innbundet
Format: 17x24 cm, vekt ca. 1 kg, publiseringsår 2009, språk: nynorsk
