Venås, Kjell: Hans Ross

Dette er ei bok om Hans Ross. Det fulle namnet hans var Hans Matthias Elisæus Ross. Han førte arbeidet til Ivar Andreas Aasen vidare på ymse område. Boka gjev eit oversyn over arbeidet hans med å samle leksikalsk, grammatisk og folkloristisk stoff. Det viktigaste føremålet med boka var likevel å få fram kva Hans Ross gjorde med tilfanget han samla. Ei side av det har vore å setja han i høve til føremannen Ivar Aasen. Den store ordboka Hans Ross skreiv, var laga som eit tillegg til Norsk Ordbog av Ivar Aasen.

Til festen for Ross då han var 70 år, skreiv Per Sivle eit dikt. Ei strofe av det lyder slik : ”Og ein heitte Ivar og ein heitte Hans / og båe var karar so rettugt til manns, / at likare var kje å finna hjå oss: / den fyrste var Aasen, den andre var Ross.”

Arne Garborg skreiv ein song til Ross då han fylte 80. I den er det ei strofe som sluttar slik: ”me Norigs takk fram for deg ber; H a n s Ro s s skal alltid minnast.” Denne boka er eit tilskot til minnet hans.

Innhald

Nokre geografiske avstyttingar i Ross: Norsk Ordbog 9

Føreord 11

Bakgrunn, vokster og mogning

Etternamnet Ross ute i verda og i Noreg 13

Dei næraste i ætta 16

Faglege utslag av ulik digitalbruk 17

Den andre og tredje Hans Ross 19

Den fjerde Hans Ross – skulegang og studium 21

Ut i verda – til Tyskland 26

Heime att etter fyrste ferda ut 27

Ferd til Skottland og England 30

Ein brosjyre om Europa 31

Eit geografisk oppgjer med L. Kr. Daa 35

Med augo mot Europa i 1872 40



Målmann, bokutgjevar og lærar

Ringar og lag i hovudstaden 43

Målmann på ferd 50

Meir om Ross og Det norske Samlaget 51

Lauvduskar 52

Meir utgjevarverksemd 57

Ross og Vinje – Dølen 63

Ross skreiv om folkeminne og hjelpte Werner Werenskjold 64

Prøvehefte på ei lærebok i engelsk, 1871 68

Ei tobands lærebok i engelsk, 1872–73 72

Salmar frå Bibelen i Fedraheimen 74

Heime og ute 76

Om tre sosiokulturelle omgrep 82

Oppsummerande merknader 88



Stipendsøkjar og rapportør

Stipendsøkjar 90

Situasjonsbilete frå ei granskingsferd 92

Søknad til Stortinget, 1877 94

Storting, styringsverk og Universitet om Ross som professor 95

Avisene følgde med 103

Endå eit oppgjer i Stortinget 105

Arbeidsmeldingar 1877–1885 109

Ei særskild melding 1886 112

Arbeidsmeldingar 1887–1895 115

Åtak på Ross i Aftenposten 118



Ordboksskrivar

Førebuande øvingar 123

Norsk Ordbog. Tillæg til ”’Norsk Ordbog’” af Ivar Aasen 126

Føreordet 128

Samlande merknader om føreordet 135

Jamføringar med Aasen: Norsk Ordbog 137

Tillegg til tillegget 151

Meldingar om ordboka 153



Kartlagar, målføregranskar og grammatikar

Ei ny oppgave 160

Norske bygdemaal 162

Skandinaviske bygdemål 165

Dialektkart 169

Vest-Telemaal 170

Mest midlandsmål og noko opplandsmål 175

Frå Folda til Finnmark 176

Frå Romsdal til Agder 178

Meldingar av Norske bygdemaal 182

Allment om Norske bygdemaal 185



Normerar

Landsmålet som språkleg norm 189

Om skriftnorma i føreordet til Ross: Norsk Ordbog 194

Avvikande skrivemåtar i Norske bygdemaal 196

Fagleg nemningsbruk 199



Menneske

Polemikar – ordstrid om landsmål 203

Kåsør og heimstadskildrar – ”’Lister’” 208

Oversyn 214

Åtgåar (observatør) – fleire stykke i Ringeren 216

Leigebuar – bustader i Kristiania 219

Jubilant – Takk for gildt verk! 223

Mannen sjølv, ut frå eit brevskifte og eit minneord 229

Hans Ross døyr og blir gravlagd 235


Litteratur, kjelder og avstyttingar 242


Namn på personar 253


Hans Ross – bibliografi (etter Johan Anthon Schulze) 260

ISBN 978-82-7099-540-0, 264 sider, innbundet
Format: 15x21,5 cm, vekt 0,58 kg, publiseringsår 2009, språk: nynorsk